Türk Gıda Kodeksi’ne göre gıda maddelerin etiketlerinde “gıda maddesinin adı, içindekiler, alerjen içerikler, net miktarı, tavsiye edilen tüketim tarihi veya son tüketim tarihi, kullanım bilgisi ve/veya muhafaza adresi, kayıt işlemine tabi ise işletme kayıt numarası, menşe ülke, gerekli durumlarda kullanım talimatı, hacmen %1,2’den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarı” belirtilmektedir.

  2012 yılında İstanbul’da 500 kişi üzerinde yapılan bir çalışmada etiket bilgileri içinde en çok okunan beş bilgi sırasıyla “son kullanma tarihi, üretim tarihi, raf ömrü, ürünün adı ve markası ve son olarak da içindeki maddeler” olarak belirlenmiştir. Besin değeri bilgileri içinde en fazla okunan bölümün ise enerji–kalori değeri, protein ve vitamin içeriği, lif-posa miktarı, az yağlı, light, iyi posa kaynağı gibi ibareler ve karbonhidrat oranı olduğu görülmüştür. Bu çalışma, toplumda son kullanma tarihi ve raf ömrü konusunda bilinç düzeyinin artmış olduğunu göstermektedir. Besin değerine ilişkin bilgilerin ise çalışmaya katılanların daha az ilgisini çektiği görülmüştür. Neden daha az ilgimizi çekiyor sorusuna; yazıların küçük olması, zor anlaşılır olması, porsiyon oranlarına yer verilmemesi gibi pek çok cevap bulunabilir.

  Size önerim paketli bir ürünü elinize aldığınızda ilk olarak porsiyon oranına bakmanız. Makarnayı düşünelim, genelde 500 gramlık kutularda satılır ve 500 gramın hepsini bir öğünde tüketmediğimize göre bütün kutunun enerjisi işimize yaramaz. Size önerilen tüketim miktarı 30 gramla 100 gram arasında değişiyor olabilir. Bunun sebebi hepimizin kilosunun, boyunun, harcadığı enerjinin farklı olması ve bu farkın porsiyon miktarlarımıza yansımasıdır. Alacağınız ürünün bir bisküvi olduğunu varsayalım, önerilen porsiyon miktarı iki tane ve etiket bilgisi üzerinde de bu iki tanenin enerjisi belirtilmiş olsun. Belirtilen porsiyonla doyup doymayacağınız sizinle ilgilidir. Bu durumda en iyisi bir porsiyon ölçüsünü önce bir deneyip size yeterli gelip gelmediğini denemenizdir. Bir porsiyon ölçüsü yetmediğinde size yeterli gelen miktarı hesaplayıp aldığınız enerjiyi kaloriyi ona göre hesaplamanız en doğrusu olacaktır.

  Porsiyon ve kalori hesabının ardından kaloriyi oluşturan elemanlara bakacak olursak; kaloriyi 3 besin öğesinin etkilediğini görürüz: karbonhidrat, protein, yağ miktarları (ve var ise alkol). Her besinin bu besin öğelerini içerme miktarı farklıdır. Hepimizin bu besin öğelerine olan ihtiyacı da farklıdır. Bu nedenle içerdiği miktarlardan çok, besin öğelerinin kaynaklarına dikkat etmemiz gerekir. Karbonhidrat kaynağı olarak ne kadar şeker kullanıldığı önemlidir. Karbonhidrat kaynağı olarak şekerden gelen oran yüksek ise bu gıdanın kalorisi yüksektir ve çabuk acıkmanıza neden olabilir. Yağ içeriğine baktığımızda doymuş yağdan gelen orana bakmamız gerekir. Doymuş yağ kullanımı olmayan veya çok az olan ürünleri tercih etmek daha sağlıklı bir tercih olacaktır. Ancak unutmayın ki hayvansal kaynaklı bir ürün alıyorsanız doymuş yağ hiç içermemesi mümkün olmayacaktır.

  Bazı besin etiketlerinin üzerinde yüzde ile anlatılan bir kısım görürüz. Bu kısım bir porsiyon ürünü tükettiğinizde ortalama günlük almanız gereken miktarın yüzde kaçını aldığınızı gösteren kısımdır.

  Yukarıdaki örnek tabloya bakacak olursak; bu tablodaki besinin bir porsiyonu 125 gramdır, bu miktardaki ürün 64 kaloridir ve ortalama günlük almamız gereken enerjinin %3’ünü sağlamaktadır diyebiliriz. Bu değerler genelde 2000 kalori alan bireyler için hesaplanmıştır. Bireyin günlük enerji-kalori ihtiyacına göre besin etiketinde yazan bu yüzdesel değerler değişebilmektedir. Bu ve benzeri etiketlerde belirtilen değerlerin size ortalama bir fikir vermek için yazıldıklarını lütfen unutmayın.

  Satın aldığınız ürünün içinde bulunan vitamin-mineral oranlarının yanında da bu yüzdesel değerler belirtilmiş olabilir. Yine bu değerler bir porsiyon ürünün, ortalama 2000 kalori alan bir bireyin vitamin-mineral ihtiyacının ne kadarını karşıladığını göstermek için hesaplanmıştır.

  Diyet ürün amblemi olan ürünlerde, genel olarak eşdeğer başka bir ürüne göre enerjisi %30 veya yağ oranı %50 oranında azaltılmış ürünler söz konusudur. Mesela 1 paket bisküvi 400 kaloriyken diyet bisküvilerde bu değer 280 kalori civarına düşmektedir. Diyet ürünlerin kalorisi hiç yok anlamına gelmez ve bu nedenle diyet ürünleri tüketirken de dikkatli ve bilinçli olmamız gerekmektedir.

  Etiket bilgilerini okurken, son kullanma tarihi kadar ürünün nasıl korunacağı konusunu da mutlaka okumanızı öneririm. Ürünün buzdolabında veya karanlıkta saklanmasına ilişkin önerileri sağlığınız için göz ardı etmeyin. Evde beklettiğiniz ürünleri de tüketmeden önce tekrar son kullanma tarihlerini gözden geçirmeniz faydalı olacaktır.